สาร Adaptogen คือสารสกัดจากสมุนไพรที่ช่วยต้านความเครียดและสนับสนุนการทำงานของร่างกายในการรับมือกับความวิตกกังวล เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของจิตใจและร่างกาย ช่วยรักษาสมดุลในร่างกาย (Homeostasis) ซึ่งมีผลต่อระบบประสาท ระบบภูมิคุ้มกัน และระบบต่อมไร้ท่อ จึงพบการใช้ในหลายประเทศมาอย่างยาวนาน เช่น จีน เกาหลี และญี่ปุ่น โดยใช้เป็นยาบำรุงเพื่อรักษาความเครียดทางจิตใจ

กลไกการทำงาน
Adaptogen ทำงานผ่านการปรับสมดุลของแกน Hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA) ซึ่งเป็นศูนย์กลางของการควบคุมการตอบสนองต่อความเครียดในร่างกาย การกระตุ้นแกนนี้มีผลโดยตรงต่อการหลั่งฮอร์โมนคอร์ติซอล (Cortisol) ซึ่งเป็นฮอร์โมนความเครียดที่ส่งผลต่อระบบประสาท ระบบภูมิคุ้มกัน และการเผาผลาญในร่างกาย นอกจากนี้ Adaptogen ยังสามารถลดการอักเสบที่เกิดจากความเครียดเรื้อรัง และปรับปรุงการทำงานของระบบประสาทส่วนกลาง ซึ่งช่วยเพิ่มความจำ สมาธิ และการตัดสินใจ นอกจากนี้ยังสนับสนุนการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันให้ตอบสนองต่อปัจจัยภายนอกได้ดียิ่งขึ้น

ประโยชน์ของ Adaptogen

1. ลดระดับความเครียดและความเหนื่อยล้า : ช่วยให้ร่างกายสามารถรับมือกับสถานการณ์ที่กดดันได้ดีขึ้น
2. เพิ่มสมาธิและความทนทานในการออกกำลังกาย : ช่วยปรับปรุงสมรรถภาพทางกายและจิตใจ ทำให้ผู้ใช้สามารถออกกำลังกายได้ยาวนานขึ้น
3. ส่งเสริมกระบวนการรับรู้และการตัดสินใจ : เพิ่มความคมชัดของสมอง และช่วยให้สามารถตัดสินใจได้ดีขึ้นในสถานการณ์ที่ซับซ้อน
4. ฟื้นฟูกล้ามเนื้อและเพิ่มประสิทธิภาพการออกกำลังกาย : ช่วยเร่งการฟื้นตัวหลังการออกกำลังกายหนัก และเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ

ตัวอย่างสมุนไพร Adaptogen

1. โสมอินเดีย (Ashwagandha) : ลดฮอร์โมนคอร์ติซอล เสริมความทนทานทางกายภาพ มักใช้ในกลุ่มผู้ที่มีความเครียดสูงและนักกีฬาเพื่อเพิ่มความแข็งแกร่งทางจิตใจและร่างกาย ปริมาณที่แนะนำคือ 300-600 มิลลิกรัมต่อวัน
2. โสมเกาหลี (Korean Ginseng) : ต้านอนุมูลอิสระ บำรุงระบบประสาท และภูมิคุ้มกัน นิยมใช้ในกลุ่มผู้สูงอายุเพื่อเพิ่มภูมิคุ้มกันและความกระปรี้กระเปร่า ปริมาณที่แนะนำคือ 200-400 มิลลิกรัมต่อวัน
3. ถั่งเช่า (Cordyceps) : ฟื้นฟูกล้ามเนื้อและเพิ่มประสิทธิภาพการออกกำลังกาย มักใช้ในกลุ่มนักกีฬาและผู้ที่ต้องการเพิ่มพลังงาน ปริมาณที่แนะนำคือ 1-3 กรัมต่อวัน
4. ซิแซนดร้า (Schisandra) : เพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อและระบบภูมิคุ้มกัน นิยมใช้ในกลุ่มผู้ที่ต้องการเพิ่มความทนทานทางกายและเสริมภูมิคุ้มกัน ปริมาณที่แนะนำคือ 1-3 แคปซูลต่อวัน หรือปริมาณตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ
5. พรมมิ (Bacopa Monnieri) และเจียวกู่หลาน (Gynostemma) : สนับสนุนการทำงานของสมองและลดความเครียด นิยมใช้ในกลุ่มผู้ที่ต้องการเสริมความจำและลดความวิตกกังวล ปริมาณที่แนะนำคือ 300-500 มิลลิกรัมต่อวัน

ผลข้างเคียง
แม้ว่า Adaptogen จะมีประโยชน์มากมาย แต่ก็อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้ในบางราย เช่น

• อาการนอนไม่หลับหรือหลับไม่สนิท
• รู้สึกร้อนวูบวาบในร่างกาย
• ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ เช่น คลื่นไส้ หรือปวดท้อง

เพื่อความปลอดภัย :

1. ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ : ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญก่อนเริ่มใช้ Adaptogen โดยเฉพาะในกรณีที่มีโรคประจำตัวหรือกำลังใช้ยา
2. เริ่มต้นด้วยปริมาณต่ำ : ควรเริ่มใช้ในปริมาณที่น้อยและค่อยๆ เพิ่มขึ้น เพื่อให้ร่างกายปรับตัว
3. ตรวจสอบปฏิกิริยา : หมั่นสังเกตอาการผิดปกติหลังการใช้ หากพบอาการที่ไม่พึงประสงค์ ควรหยุดใช้และปรึกษาแพทย์ทันที
4. เลือกผลิตภัณฑ์ที่น่าเชื่อถือ : ควรเลือกผลิตภัณฑ์ที่ได้รับการรับรองมาตรฐานและมีฉลากระบุส่วนประกอบชัดเจน

การใช้ Adaptogen อย่างเหมาะสมและปลอดภัยสามารถช่วยส่งเสริมสุขภาพในระยะยาวได้อย่างมีประสิทธิภาพ

เอกสารอ้างอิง

• Panossian AG, Efferth T, Shikov AN, Pozharitskaya ON, Kuchta K, Mukherjee PK, et al. Evolution of the adaptogenic concept from traditional use to medical systems: pharmacology of stress- and aging-related diseases. Med Res Rev 2021;41(1):630-703.
• Panossian A. Understanding adaptogenic activity: specificity of the pharmacological action of adaptogens and other phytochemicals. Ann N Y Acad Sci 2017;1401(1):49-64.
• Amir M, Vohra M, Raj RG, Osoro I, Sharma A. Adaptogenic herbs: A natural way to improve athletic performance. Health Sciences Review 2023;7:100092.
• Tóth-Mészáros A, Garmaa G, Hegyi P, Bánvölgyi A, Fenyves B, Fehérvári P, et al. The effect of adaptogenic plants on stress: a systematic review and meta-analysis. Journal of Functional Foods 2023;108:105695.
• Pérez-Gómez J, Villafaina S, Adsuar JC, Merellano-Navarro E, Collado-Mateo D. Effects of ashwagandha (Withania somnifera) on VO(2max): a systematic review and meta-analysis. Nutrients 2020;12(4):1119.
• Lee DH, Park Y, Jang JH, Son Y, Kim JA, Lee S-Y, et al. The growth characteristics and lignans contents of Schisandra chinensis fruits from different cultivation regions. Applied Biological Chemistry 2022;65(1):77.
• Cho YH, Lee SY, Lee CH, Park JH, So YS. Effect of Schisandra chinensis Baillon extracts and regular low-intensity exercise on muscle strength and mass in older adults: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Am J Clin Nutr 2021;113(6):1440-6.

Tag: Food for life, สมุนไพร, อาหารต้านความเครียด